ผ้าทอกี่เอว เป็นงานหัตถกรรมพื้นบ้านที่มีความสำคัญและเป็นเอกลักษณ์ของชาวปะกาญอในบ้านกุยเลอตอ ซึ่งสืบทอดกันมาหลายชั่วอายุคน การทอผ้ากี่เอวนี้เป็นการทอผ้าด้วยมือโดยใช้เครื่องมือพื้นฐานที่เรียกว่า “กี่เอว” ซึ่งเป็นกี่ทอผ้าขนาดเล็กที่ต้องผูกติดกับเอวผู้ทอ ทำให้สามารถพกพาไปทอได้ทุกที่ โดยไม่จำเป็นต้องใช้พื้นที่ขนาดใหญ่เหมือนกับการทอผ้าแบบกี่ใหญ่
ลักษณะการทอผ้ากี่เอว
- วิธีการทอ: ผู้ทอจะนั่งกับพื้นและยึดกี่เอวไว้ที่ตัว จากนั้นจะสอดด้ายพุ่งผ่านด้ายยืน และใช้มือสลับกันในการทอ โดยความยากง่ายขึ้นอยู่กับลวดลายของผ้า ซึ่งสามารถปรับเปลี่ยนได้ตามความชำนาญของผู้ทอ
- ลวดลาย: ลวดลายที่ทอเป็นเอกลักษณ์ของชุมชน เช่น ลายเรขาคณิต ลายดอกไม้ และลายธรรมชาติ ซึ่งมีความหมายที่สื่อถึงความเชื่อและวิถีชีวิตของชาวบ้าน
- วัตถุดิบ: ใช้ฝ้ายหรือไหมที่ย้อมด้วยสีธรรมชาติจากพืชพรรณในท้องถิ่น เช่น เปลือกไม้ ใบไม้ หรือดอกไม้ ซึ่งเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมและให้สีที่มีความทนทาน
ความสำคัญของผ้าทอกี่เอว
- วัฒนธรรมและวิถีชีวิต: การทอผ้าเป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตชาวปะกาญอที่ใช้ผ้าเหล่านี้ในชีวิตประจำวัน เช่น การทำเครื่องแต่งกาย การใช้ในพิธีกรรมต่าง ๆ รวมถึงการแลกเปลี่ยนสินค้าในชุมชน
- การสืบทอดภูมิปัญญา: การทอผ้ากี่เอวถือเป็นการถ่ายทอดความรู้และภูมิปัญญาจากรุ่นสู่รุ่น สตรีในชุมชนจะเรียนรู้การทอผ้าจากบรรพบุรุษตั้งแต่อายุยังน้อย
- การอนุรักษ์วัฒนธรรม: การทอผ้ากี่เอวเป็นการรักษาวัฒนธรรมดั้งเดิมของชาวปะกาญอ ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ที่แสดงถึงความภูมิใจในรากเหง้าของตน
บทบาทในปัจจุบัน
นอกจากการใช้ในชีวิตประจำวันแล้ว ปัจจุบันผ้าทอกี่เอวยังเป็นสินค้าหัตถกรรมที่มีความต้องการสูงในหมู่นักท่องเที่ยวและผู้ที่สนใจงานฝีมือ ชุมชนบ้านกุยเลอตอได้มีการรวมกลุ่มสตรีทอผ้าเพื่อผลิตผ้าทอและนำออกจำหน่าย ซึ่งเป็นการส่งเสริมเศรษฐกิจในชุมชนอีกทางหนึ่ง
ผ้าทอกี่เอว เป็นเสน่ห์และศิลปะที่สะท้อนถึงภูมิปัญญาท้องถิ่นและการอนุรักษ์วัฒนธรรมของชาวปะกาญออย่างแท้จริง
และไม่เพียงแต่ถูกใช้ในครอบครัวสำหรับการสวมใส่ แต่ยังมีบทบาทสำคัญในเศรษฐกิจและวิถีชีวิตของชุมชนบ้านกุยเลอตออีกด้วย ชาวบ้านได้นำผ้าทอเหล่านี้ไปแลกเปลี่ยนสินค้าจำเป็นต่าง ๆ เช่น พริก เกลือ และข้าว จาก กองทุนกลางของชุมชน เพื่อสนับสนุนการดำรงชีวิตในวิถีการแลกเปลี่ยนที่ยังคงมีอยู่ในชุมชน
หากไม่มีการแลกเปลี่ยนสินค้า ผู้หญิงในชุมชนจะรวบรวมผ้าทอเพื่อนำไปจำหน่าย สร้างรายได้เพื่อเลี้ยงครอบครัว การขายผ้าทอนี้มี มูลนิธิสืบนาคะเสถียร เป็นสื่อกลางในการรับซื้อและช่วยส่งเสริมการจำหน่าย โดยมูลนิธิมีบทบาทในการสนับสนุนและเปิดโอกาสให้ชาวบ้านสามารถเข้าถึงตลาดภายนอก เพื่อขยายช่องทางการจำหน่ายผ้าทอ ทำให้ผ้าทอกี่เอวกลายเป็นหนึ่งในสินค้าหัตถกรรมที่สามารถสร้างรายได้ให้กับชุมชนอย่างยั่งยืน
การเชื่อมต่อกับมูลนิธิและการจำหน่ายผ้าทอไม่เพียงช่วยสนับสนุนเศรษฐกิจในชุมชน แต่ยังเป็นการอนุรักษ์ศิลปะการทอผ้ากี่เอวที่มีมาแต่โบราณ ทำให้วัฒนธรรมและภูมิปัญญาท้องถิ่นยังคงอยู่และถูกถ่ายทอดจากรุ่นสู่รุ่น
